ATMOSFERİN ÖZELLİKLERİ

Atmosferin özellikleri nelerdir? Atmosferin katmanları, katmanlarının özellikleri, atmosferin önemi hakkında bilgi.

1- Atmosfer yeryuvarlığını çepeçevre saran gaz örtüsüdür. Meteoroloji, atmosferin bileşimi, katları gibi fiziksel özelliklerini inceler.

2- Atmosferdeki değişik gazlar yerçekimi etkisiyle çeşitli yükseltilerde bulunurlar. Yerden yükseldikçe yoğunlukları azalır. Toplam kalınlığı 10.000 km. dolayındadır. Yerçekiminin bittiği yerde atmosfer de biter ve uzay boşluğu başlar.

3- Atmosferde yaklaşık %78 azot, %21 oksijen bulunur. Argon, neon, helyum, kripton, ksenon, hidrojen gibi asal gazların oranı toplam %1 kadardır. Hacim payı %4 e kadar yükselen ve atmosferde önemli bir yeri olan su buharının (nem) miktarı sıcaklık ve iklime göre değişir.

Atmosferde ayrıca CO₂ (% 0,03 kadar) ozon (O₃), amonyak, kükürtlü asitler, toz, duman, is, bakteriler ve başka maddeler de bulunur.

4- Ağır gazlar (O₂, N, CO₂) yere yakın alt tabakalarda, hafif gazlar ise üst tabakalarda yer alır. Örneğin oksijenin en büyük bölümü, yerden 9 km. yüksekliğe kadar olan alandadır. Daha yukarılarda solunuma yeterli oksijen bulunmaz.

Havadaki oksijen oranı yazın kışa oranla biraz daha fazladır.

Atmosferin Önemi:

1- İçerdiği oksijen yaşama olanağı sağlar.

2- Dünyanın fazla ısınmasını ve fazla soğumasını önler.

3- Güneş enerjisinin hızla uzaya dönmesini engelleyen bir örtüdür.

4- Güneş ışınlarını yansıtır, dağıtır, gölge yerlerin de aydınlanmasını sağlar.

5- Güneşten gelen zararlı kısa dalgalı ışınları süzer, engeller ve dünyayı yaşanır hale getirir.

6- İklimi, iklim özelliklerini ve insan yaşamını etkiler.

Atmosferin Bölümleri:

1) Troposfer:

Yerden ortalama 12 km yüksekliğe kadar uzanan atmosferin en alt katmanıdır. Kutuplarda kalınlığı 6 km., ekvatorda 16 km. kadardır. Bu farkın nedeni sıcaklık ve yerçekimidir. Ekvatorda ısınan hava genişler yükselir. Kutuplarda soğur, ağırlaşır, alçalır.

►Su buharının tamamı, atmosferdeki gazların %75 kadarı bu bölümdedir.

►Bütün hava olayları burada görülür.

►Troposfer yerden de ısındığından, yükseldikçe sıcaklık 100 m. de 0,5 °C düşer.

2) Stratosfer:

►Troposferin üzerinde 30 km. yüksekliğe kadar uzanır.

►Su buharının olmadığı bulutun oluşmadığı, yatay hava hareketlerinin görüldüğü bölümdür.

►Sıcaklık her yerde aynı olup -50 °C kadardır.

3) Mezosfer (Şemosfer)

►80-90 km. ye kadar olan bölümdür.

►20-45 km. arasında ozon bulunur.

Ozon; serbest haldeki oksijenin, güneş ışınlarının etkisiyle bünyesine bir molekül oksijen alarak O₃ haline gelmesidir. Zararlı ışınlar ozon tarafından tutulur.

►Mezosfer’in üst bölümü olan kemosfer’de güneşten gelen zararlı ışınların bir kısmı tutulur.

►Yeryüzünden yükselen gazların bir kısmı ultraviole ışınlarının etkisi ile kemosferde iyonlarına ayrılır, iyonlaşma ile ısı arttığından sıcaklık 100 °C ye çıkar.

4) İyonosfer

►Yerden 80-90 km. ile 250-300 km. yükseklikler arasında yer alan bölümdür.

►Gazlar bu bölümde iyonlara ayrılır.

►Ultraviole, ışınlarının etkisiyle gaz molekülleri parçalanarak iyonlara ayrıldığından, açığa çıkan enerji sıcaklığın 200 °C yı aşmasına neden olur.

►İyonosferin üst katına Ekzosfer denir. Alt katına termosfer denir. Ekzosferden sonra uzay boşluğu başlar. Ekzosferin üst kısımlarında yer çekimi yoktur. Bu nedenle gaz iyonlarının bir kısmı uzaya kaçabilmektedir.